Dziewanna
(Verbascum spp.)
W zielarstwie stosuje się kilka gatunków z rodzaju dziewanna. Do najpopularniejszych należą: dziewanna drobnokwiatowa, dziewanna wielkokwiatowa i dziewanna kutnerowata.
Jest to charakterystyczna roślina dwuletnia, rzadziej bylina o pojedynczej, grubej łodydze osiągającej 1-3 m wysokości, zależnie od gatunku. Posiada eliptyczne liście o bardzo nierównomiernej wielkości i kształcie, wszystkie są jednak pokryte gęstym, srebrzystym kutnerem (włoskami). Na szczycie łodygi znajduje się stosunkowo duży i często rozgałęziony kwiatostan z bardzo licznymi, drobnymi kwiatami. Kwiaty są 5-krotne o średnicy 1-3 cm z płatkami w różnych odcieniach żółci, przechodząc w pomarańcz i brąz (zależnie od gatunku). Większość gatunków rośnie na suchych, silnie nasłonecznionych i otwartych terenach, najczęściej na glebach ubogich lub średniożyznych i piaszczystych, m.in. na wzgórzach, murawach kserotermicznych i murawach napiaskowych, brzegach lasów, terenach ruderalnych, zrębach leśnych, żwirowniach i miejscach odkrywki piasku.
Rośliny znane w medycynie już od starożytności, gdzie kwiatom dziewanny przypisywano znaczenie magiczne i lecznicze. Pilniusz Starszy pisał, iż roślina chroni przed złymi duchami, demonami oraz rzucanymi urokami, m.in. w mitologii greckiej dziewanna miała uchronić Odyseusza przed czarami wiedźmy Kirke. Rzymianie owijali figi w liście dziewanny w celu ochrony przed szybkim zepsuciem się, natomiast średniowieczu oprócz wywarów z nasion i kwiatów, wykorzystywano wszystkie części rośliny. Z suszonych liści wytwarzano knoty do świeczek oraz stosowano jako materiał izolacyjny w butach, a z łodyg tworzono pochodnie poprzez zanurzenie ich w wosku lub łoju a następnie podpalenie. Kwiaty stosowane były i dalej są w kosmetologii, jako dodatek do środków pielęgnujących włosy, paznokcie i skóry.
ZAWARTOŚĆ
Obecnie najważniejszym surowcem jest kwiat dziewanny (Flos Verbasci). Charakteryzuje się występowaniem wielu cennych składników, wśród których najważniejsze to: saponiny (werbaskosaponina), flawonoidy, barwniki karotenowe (: β–karoten, β–krocetyna i ksantofile, dzięki którym zawdzięcza swoją barwę), olejki lotne, żywice kumaryne, kwasy organiczne (kwas jabłkowy), irodoidy (aukubina) a także duża zawartość śluzu (do 3%), cukrów (20%, w tym sacharozy) i soli mineralnych (6%). Suszony kwiat wydziela miodowy, charakterystyczny, przyjemny zapach.
Mniej popularne i obecnie praktycznie nie stosowane jest ziele dziewanny (Herba Verbasci), które charakteryzuje się występowaniem dużej ilości włókna a także woli mineralnych, krzemionki i wosku.
Dziewanna wykazuje szereg właściwości leczniczych oraz wspomagających:
- działa dobroczynnie przy leczeniu chorób płuc i jest stosowana przy problemach górnych dróg oddechowych
- działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne, stosowane przy anginie, przeziębieniu, stanach zapalnych oskrzeli, nieżycie nosa i stanach zapalnych jamy ustnej oraz gardła.
- zawartość śluzu działa łagodząco na układ pokarmowy oraz błony śluzowe jamy ustnej
- substancje zawarte w kwiecie wykazują także działanie wspomagające przy nieżytach żołądka, biegunce, kolce jelitowej oraz ułatwiają pracę wątroby.
ŻYWIENIE
Nadaje się do spożycia przez wszystkie gryzonie i króliki, jednak głównym jej konsumentem są szynszyle i koszatniczki. Występowanie włosków oraz miodowy zapach może powodować iż niechętnie będzie przyjmowana przez wybredniejsze osobniki. Ze względu nie brak szkodliwych substancji lub substancji, które mogłyby w znaczący sposób zaburzyć prawidłowe funkcjonowanie organizmu nie ma zalecanych obostrzeń co do dawkowania. W przypadku drobnych gatunków odpowiednia dawka wynosi 1-2 kwiaty co kilka dni, w przypadku większych gatunków, jak szynszyle i króliki, porcja może być zwiększona do 2-4 kwiatów.
Liście ze względu na gęste pokrycie kutnerem (włoskami) oraz gorzkawy smak nie są chętnie spożywane przez zwierzęta i nie mają większego znaczenia w żywieniu.
ZALECENIA
Dziewanna jest zalecana jako składnik mieszanek dla zwierząt z problemami płucnymi a także żołądkowymi. Poza tym jest stosowana jako dodatek poprawiający smakowitość do różnego rodzaju mieszanek ziołowych dla szynszyli i koszatniczek. Niektóre źródła zalecają aby nie podawać kwiatu samicom ciężarnym i karmiącym, ze względu na zawartość kumaryny.
UWAGA
Wszystkie gatunki dziewanny w Polsce posiadają jadalne kwiaty i wszystkie poza jednym gatunek nie są ochronie. Chroniona jest jedynie dziewanna fioletowa, która jak sama nazwa wskazuje, wyróżnia się od pozostałych gatunków fioletowymi kwiatami.
