MNISZEK LEKARSKI
(Taraxacum officinale F.H.Wiggers coll.)
Wszechstronnie użytkowana bylina o 20-30 cm wysokości. Posiada podłużne liście o mocno powcinanych brzegach, które wyrastają z przyziemnej rozety. Charakteryzują się dużą zmiennością w kształcie, zależnie od pory roku, fenotypu i siedliska. Często mogą mieć mniejsze lub większe wcięcia, różne szerokości liścia oraz kolor. Kwiaty języczowe, skupione w koszyczki na pojedynczych łodyżkach o wysokości 20-35 cm, rzadkiej do 50-60 cm. Płatki w kolorze intensywnej żółci. Bardzo pospolita roślina, występuje w większości Europy i Azji (bez jej północnych i południowych krańców), a także w północnej Afryce. Rośnie przede wszystkim na otwartych i słonecznych terenach m.in. łąki, widne zarośla, tereny synantropijne i ruderalne, głównie na glebach żyznych, zasobnych w azot. Częsty chwast w ogródkach i na terenach zielonych.
Nie ma pewności kiedy zaczęto użytkować mniszka jako roślinę pastewną, jednak w obecnych czasach jest to jedna z bardziej popularnych roślin, która znalazła zastosowanie w szeregu dziedzin takich jak rolnictwo, zielarstwo, pszczelarstwo i kosmetologia. Dzięki szybkiemu wzrostowi i małym wymogom mniszek jest chętnie uprawiany jako pasza dla zwierząt. Dawniej z jego korzeni wytwarzano produkt kawopodobny, analogiczny do korzeni cykorii. W XX wieku zaprzestano użytkowania mniszka w tej dziedzinie na rzecz cykorii. Kwiaty mniszka od dawna cenione są jako miododajne a miód mniszkowy jest jednym z najwcześniej produkowanych przez pszczoły miodów o charakterystycznej jasnej barwie i delikatnym smaku.
Na całym świecie mniszek w mniejszym lub większym stopniu był rośliną, której przypisywano magiczne i lecznicze działanie lub wiązano z nim różnego rodzaju obrzędy. Do jednych z bardziej współczesnych zwyczajów jest zdmuchiwanie puchatych owocostanów w intencji spełnienia jakiegoś życzenia. W judaizmie mniszek był jedną z roślin, które Żydzi mogli spożywać w czasie Paschy.
ZAWARTOŚĆ
Wszystkie części mniszka posiadają wiele substancji o różnego rodzaju zastosowaniu. Ziele mniszka (Herba Taraxaci), jest jednym z najpopularniejszych materiałów paszowych w żywieniu gryzoni i królików. Posiada szereg substancji takich jak substancje goryczne, flawonoidy, inulina, liczne mikro- i makroelementy oraz witaminy. Szczególnie w dużych ilościach występują: witaminy z grupy B, witamina C, potas (43,6 g), fosfor (4,98 g), żelazo (652 g), mangan (48 g). Liście zawierają niewielkie ilości białka i włókna, odpowiednio 2,7g i 3,5g w świeżej masie. Charakterystyczną substancją z jaką kojarzony jest mniszek jest jego sok mleczny, składający się z laktonu, inuliny i różnego rodzaju gorzkich metabolitów o lekko toksycznych właściwościach.
Korzeń mniszka (Radix Taraxaci), posiada większe właściwości lecznice, ze względu na większą koncentracje substancji, takich jak: laktony, glukozydy (kwas teraksynowy, taraksodiol), fitoestrole, sole mineralne (m.in. duża zawartość potasu) i witaminy (A, B1, C, D).
Kwiat mniszka (Flos Taraxaci) to organ o najmniejszej koncentracji substancji czynnych, posiadają one dużą zawartość flawonoidów (m.in. luteoliny i chrysoerioli) a także kumarynę, w mniejszych ilościach występują sole mineralne, witaminy i związki goryczne. Dodatkowo organ ten posiada cenny i bardzo pożywny pyłek, szczególnie gdy jest zebrany w szczytowej fazie kwitnienia.
Oprócz charakterystycznych cech każdego z elementów mniszka, w całej roślinie występują liczne substancje jak kwasy (hydroksycynamonowy, chikorowy, monokawoilowinowy, chlorogenowy), triterpeny (taraksol, tarakserol, β–amyryna, arnidiol i faradiol oraz sterole: taraksasterol, stigmasterol, homotaraksasterol i lupeol).
Ziele i korzeń mniszka wykazuje szereg właściwości leczniczych oraz wspomagających:
- Pobudzanie czynności wątroby poprzez zwiększenie wydzielana żółci
- Pobudzanie układu pokarmowego dzięki związkom gorycznym i garbnikom
- flawonoidy działają moczopędnie, szczególnie cecha charakterystyczna dla kwiatu
- ekstrakty z mniszka wspomagają układ wydalniczy (m.in. w obrzękach i niewydolności nerek i przewlekłym zapaleniu pęcherza moczowego)
- substancje zawarte w mniszku obniżają nadmiernemy poziom cukru we krwi a tym samym zmniejszają możliwość wystąpienia cukrzycy
- poza tym mniszek działa także przeczyszczająco, przeciwreumatycznie a także pobudza apetyt
ŻYWIENIE
Mniszek lekarski nadaje się dla wszystkich gatunków gryzoni i królików. Charakteryzuje się bardzo wysoką smakowitością i jest chętnie spożywany zarówno w postaci świeżej jak i suszonej. Ze względu na wysoką zawartość soku mlecznego należy odpowiednio dawkować dzienną porcję. Jest to szczególnie ważne przy podawaniu świeżych liści. Przy ich podawaniu należy pamiętać o dokładnym umyciu i wysuszeniu przed podaniem. Podanie mokrych liści może skutkować problemami żołądkowymi takimi jak biegunki i wzdęcia. Kwiat mniszka (w formie suszonej) jest chętnie spożywany przez szynszyle i koszatniczki, dla których kwiaty są jednym z ważniejszych składników diety.
ZALECENIA
Ze względu na występowanie soku mlecznego, który ma właściwości lekko drażniące i toksyczne, zaleca się podawać świeże liście w ograniczonych ilościach do kilkunastu listków co 2-3 dni. Materiał suszony nie ma właściwości drażniących, które w znaczący sposób mogłyby zaburzyć prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Stąd też nie ma zalecanych obostrzeń co do dawkowania. W przypadku korzeni, ze względu na duże stężenie inuliny, najbezpieczniej jest dawkować do 2-3 fragmentów korzenia dziennie. Kwiaty należy podawać 1-2 sztuk co 2-3 dni ze względu na właściwości moczopędne. W przypadku podawania produktów bogatych w wapń, zaleca się zwiększyć dawkę kwiatu aby zapobiec tworzeniu się kamieni nerkowych.
Suszone ziele mniszka ze względu na niską zawartość białka i włókna, można podawać w większych ilościach zwierzętom o wrażliwym układzie pokarmowym i z problemami wątrobowymi, które nie mogą spożywać innych gatunków roślin o dużej zawartości białka lub włókna (koniczyna, babka szerokolistna).
UWAGA
Powszechnym błędem, popełnianym nie tylko wśród miłośników zwierząt ale ogólnie wśród ludzi, jest nazywanie mniszka mleczem. Mlecz polny (Sonchus arvensis L.), jest rośliną o zbliżonym wyglądzie i także posiadającym sok mleczny. Jednak, w przeciwieństwie do mniszka, mlecz jest rośliną trującą. Powoduje silne zatrucia alkaloidami. Podstawowymi różnicami jest budowa samych roślin.
- Liście mniszka wyrastają bezpośrednio z przyziemnej rozety, podczas gdy liście mleczu rosną pojedynczo i naprzeciwlegle na wysokiej łodydze.
- Kwiatostan mniszka osadzony jest pojedynczo na łodydze, w przeciwieństwo do kwiatów mlecza rosnących po kilka na pędzie.
- Mniszek zakwita jako pierwszy. Jest to roślina, która zazwyczaj otwiera kwiaty już w pierwszych promieniach wiosennego słońca, a kończąc główne kwitnienie w czerwcu, kiedy to swoje kwitnienie rozpoczyna mlecz.
Mimo dość znaczących różnic, nie zaleca się własnoręcznego zbioru mniszka przez osoby niedoświadczone. Może to przynieść więcej szkód niż korzyści dla zdrowia zwierząt.
